Te Kura Huanui : Ko ngā kura o ngā ara angitu

Summary

I roto i Te Kura Huanui: Ko ngā kura o ngā ara angitu, ko ngā uiui me ngā whānau Māori, kaiārahi, kaiako, kaimahi, kaumātua hoki e tūhura ana i te ngākau titikaha o ngā hapori ki te whakarauora, ki te whakapakari hoki i te reo Māori me ngā tikanga Māori mō ā rātou mokopuna, tamariki, uri whakatupu anō hoki. 

You can read this report in English here.

Whole article:

Te Kura Huanui : Ko ngā kura o ngā ara angitu

Mātua ake, ko te whakamānawa i a koutou ngā kura, ngā kōhanga reo me ngā whānau i whakaae mai ki tēnei kaupapa. Ki a koutou ngā kōhanga reo, ngā kura Aho Matua me Ngā Kura ā Iwi – tēnā koutou.
E mōteatea ana te ngākau ki ō koutou mate, nā ētahi o aua mate i para tonu te huanui hei takahitanga, hei whāinga mā ngā tamariki mokopuna i whai wāhi mai ki tēnei kaupapa. E kore ā koutou hekenga werawera e wareware i a mātau kua mahue ki te ao nei, ko te ngau o te mokemoke hei hoa haere.

Tauāraia te pō, tītoko ko te ao mārama. Ki a koutou ngā Raukura me ngā Manu Pīrere i whai wāhi mai ki tēnei kaupapa nui taioreore, otirā ō koutou whānau anō hoki, tēnei te mihi ake. Nā ō koutou wheako i whai matapihi ai mātou ki te ao i noho ai koutou me ōna tini whakamīharotanga, ngā kura huanui me ngā kura huarau i puāwai ai koutou. Nō reira ko tā te kaupapa nei, he ngana ki te whakamārama i ngā āhuatanga i angitu ai koutou, me kore noa e angitu ā tātou tamariki, mokopuna katoa. Nō reira, hei ngā pīkaunga manako nui o ō koutou mātua, ō koutou whānau, ō koutou iwi hoki, mā ā koutou mahi e whai hua ai āpōpō. Tēnā koutou, tēnā koutou, tēnā koutou katoa.

Te Whakapapa o Te Kura Huanui: Ko ngā kura o ngā ara angitu

E maioha atu ana a Te Tari Arotake Mātauranga (ERO) i te whakaingoatanga o Te Kura Huanui me ngā mātāpono o te ako mātauranga Māori i whakaaweawe i ngā huanga angitu mō ngā raukura, ngā manu pīrere, ngā whānau, ngā hapū, ngā iwi me te hapori whānui.

Mai i tōna tīmatanga, i whāia ai e ERO ki te whakamānawa, ki te hāpai hoki i ngā āhuatanga rongomaiwhiti o tēnā pito, o tēnā pito, me te mārama tonu ki ngā ōritenga i roto i te katoa o te ako mātauranga Māori. I roto i te tapanga o tēnei pūrongo, he mea whakahirahira te aumihi atu ki ngā huarahi rerekē e taea ana e ngā tamariki, e whāia ana hoki e rātou i roto i te tūāoma o tā rātou ako mātauranga Māori.

Mō tēnei rangahau, nā ngā Kura Kaupapa Māori Aho Matua i tautuhi: ko Poutiria te Reo Mauriora: Ko te reo Māori he ara ako taumano, ā, ko ia hoki te iho ki te whakakapi i ngā tūhonohonotanga e puta ai ngā hua mō ngā Raukura me ngā whānau.[1]

E mihi ana a Ngā Kura ā Iwi i te ingoa Whāia Ngā Ara Painga Kia Angitu, e whakaatu ana e pēhea ana ngā hua angitu o te mātauranga e mōhio, e tautoko hoki i te pitomata o ngā tauira katoa me ngā whānau.

E whakahōnore ana i te mahi tahi me ngā mātāpono e whakakapi ana i ngā mātauranga rumaki Māori katoa. I runga i tōna ingoa, ko ngā ara angitu o te ako mātauranga Māori e whakaatu ana i ngā kura e whai take ana mō te pūnaha mātauranga o Aotearoa, mō te iwi Māori anō hoki.

E āta pānui ana tēnei pūrongo i ngā kōrero me te whaiwhakaaro ki Te Aho Matua, Te Ara TOA me Te Whāriki a Te Kōhanga Reo mō Te Kōhanga Reo, hei whakanui i tēnā kura, i tēnā kura (tae noa ki Te Kōhanga Reo) e whakarangatira ana i ngā tauira Māori kia harakoa, kia tutuki hoki i te angitu hei Māori.

Hei tāpiri ki tēnei kaupapa, i uiuia ētahi Raukura, ētahi Manu Pīrere huri i te ako mātauranga Māori. Ki tēnei pūrongo, e pēnei ana ngā whakamārama:

Meaning treasure, Raukura is the name given to graduates of Kura Kaupapa Māori Te Aho Matua.
RAUKURA

Meaning fledgling/migrating bird, Manu Pīrere is the name given to graduates of Ngā Kura ā Iwi.
MANU PĪRERE

 

1.             E arotahi ana tēnei pūrongo ki Te Kōhanga Reo, Kura Kaupapa Māori (Te Aho Matua) me Ngā Kura ā Iwi. E whakahaere ana ērā i raro i ō rātou ake rōpū whakahaere, arā, Te Kōhanga Reo National Trust, Te Rūnanga Nui o ngā Kura Kaupapa Māori o Aotearoa me Te Maru o Ngā Kura ā Iwi o Aotearoa. Ko te Kura Kaupapa Māori Aho Matua he Kura Kaupapa Māori e whakatinana ana i Te Aho Matua hei tūāpapa mō tō rātou kura. He tū motuhake ērā i ngā Kura Kaupapa Māori (kāore pea e whai i Te Aho Matua), i ngā Kura Māori rānei.

 

Wāhinga kōrero

Tēnā koutou,

Mai i tōna parākiritanga, kua whakatauirahia e te mātauranga Māori te manawa tītī kia whakaputa i ngā hua o te angitu ki ngā ākonga Māori, ahakoa ngā wero nui whakaharahara.

He angitu piere nuku te whakatūnga o te huarahi Māori mā roto rawa i te kōhanga reo, te kura, te wharekura, tae noa atu ki te wānanga. I tōna tīmatanga, i ngā tau tōmua o te 1980, kua uru katoa ngā rangatira Māori me te hunga mātauranga ki te taha o ngā whānau, ngā hapū, ngā iwi hoki ki te waihanga i tētahi tauira Māori taketake o te whakaratonga o te mātauranga. Ka whakpūmautia hoki e tēnei te whakarauoratanga o te reo Māori, ngā kaupapa Māori, te mātauranga Māori, ngā tikanga Māori me te ao Māori.

Mō tēnei hinonga, kua waimarie Te Tari Arotake Mātauranga (ERO) kia whai wāhi atu ki ngā taiwhanga mātauranga Māori puta noa i Aotearoa kia kehokeho ake te pūrangiaho ki ngā āhuatanga o te angitu hei ākonga Māori he rite tonu te puta mai.

Kua tīmata mai ngā mahi ki te taha o ngā raukura o ngā huarahi mātauranga Māori, mai i te kōhanga, ki te kura, ki te wharekura anō hoki, ā, ka pūrongotia hoki tō rātou oranga me ngā āhuatanga kua hāngai ki tō rātou angitu.

I mārakerake te kitea te rite tonu o tā te mātauranga Māori whakaputa i ngā raukura māia, i ngā raukura angitu hoki kua whakakahangia e te whakapapa, e te reo Māori, e ngā tikanga Māori anō hoki.

Ko te wawata, ka whakanuia e Te Kura Huanui: The treasures of successful pathways, me ngā whakaahua ka hāngai, te angitu o te mātauranga Māori hei kaiurungi mō te mātauranga iwi taketake. Ka tino whakamāramatia e ēnei mahi kia whakaawea ngā ratonga ki ngā Māori.

Ka whakaata ēnei mahi katoa, ka noho hoki ēnei mahi katoa ki ngā huarahi mātauranga Māori katoa, ngā kaiwaihanga, ngā tumuaki o mua, ngā tumuaki o nāianei, ngā kaiako, ngā Raukura, ngā Manu Pīrere, ngā ākonga me ngā whānau, ngā hapū, ngā iwi hoki ka hiki, ka tautoko hoki i a rātou.

Nā rātou ēnei kōrero, nō rātou ēnei angitu, ā, ka rere aku mihi, me aku maioha ki ngā ohu e kīia nei ko Te Rūnanga Nui o Ngā Kura Kaupapa Māori o Aotearoa, ko Ngā Kura ā Iwi, ko Te Kōhanga Reo hoki mō rātou i whakaae kia whai wāhi atu mātou ki tō rātou haerenga. Tēnā hoki koutou e ngā huarahi Māori o ia takiwā, e ō rātou Raukura, e ō rātou Manu Pīrere, e ō rātou kaiako, e ō rātou tumuaki anō hoki i whakapeto ngoi kia tiria mai ā rātou kōrero, ō rātou wheako, ā rātou mahi, ō rātou tautake hoki.

Kei te mihi hoki a ERO ki te nui o te tautoko me te mahi tahi i waenganui i a mātou me Te Tāhuhu o te Mātauranga i kite ai i tēnei hinonga hei waka kia tūhuratia, kia pūrongotia hoki te angitu mātauranga o ngā ākonga Māori. Ka tāpiri hoki tēnei pūrongo i te māramaranga o te rāngai mātauranga ki te māia me te angitu ka puta mēnā kua tau ngā ākonga Māori i roto i tō rātou tuakiri, kua rumakina hoki ki tō rātou reo, tō rātou ahurea, ā, kua wheakotia ēnei e whakanuia ana puta noa i tō rātou ao mātauranga.

Ka whakanui hoki Te Kura Huanui i te tūranga o te whānau hei mātanga, hei kaiurungi, hei kaiwhakatau matua hoki mō te mātauranga o ngā tamariki. Ka whakaatu ēnei raraunga i ngā take kia whakakahangia ngā hononga, ngā toronga hoki ki waenganui i ngā ratonga mātauranga, ngā whānau, ngā hapū, ngā iwi anō hoki.

Kei te mārama mātou he mahi tonu kei mua i te aroaro kia eke ki te pitomata o te mātauranga Māori ka taea me te whakawhānui hoki i tōna toronga ki ngā ākonga me ngā whānau maha ake. He tautoko ngā taunaki me ngā tauira kei tēnei pūrongo i te hiranga o tā tātou aro ki tēnei.

Ngā mihi,

Nicholas Pole

Te Tumu Whakarae mō te Arotake Māturanga  |  Chief Executive and Chief Review Officer
Te Tari Arotake Mātauranga  |  Education Review Office

If we didn’t have Kura Kaupapa Māori, if we didn’t have this marae; I would not have my reo Māori. RAUKURA

There were really strong connections between roles of adults and at the heart it was always about the tamaiti. RAUKURA

We felt aroha. We felt, heard and saw manaaki. We saw, felt and heard whanaungatanga. We could touch it. Those are valuable treasures as you make your way in the world. MANU PĪRERE

MĀTAKITAKINA  Te Kura Huanui: Ko ngā kura o ngā ara angitu

 ero.govt.nz/tekurahuanui/overview

Remote video URL

He kupu whakataki

I roto i Te Kura Huanui: Ko ngā kura o ngā ara angitu, ko ngā uiui me ngā whānau Māori, kaiārahi, kaiako, kaimahi, kaumātua hoki e tūhura ana i te ngākau titikaha o ngā hapori ki te whakarauora, ki te whakapakari hoki i te reo Māori me ngā tikanga Māori mō ā rātou mokopuna, tamariki, uri whakatupu anō hoki. 

 

He aha mātou i rangahau pēnei ai?

I roto i te rāngai mātauranga, e ōrite ana ō mātou tūmanako ki te tautoko i te tauira Māori kia harakoa, kia angitu hoki i roto i te  hoki i roto i te mātauranga hei Māori.

Me te whai hoki kia whai wāhi ngā tauira Māori ki te mātauranga kounga, ka puāwai ngā tauira Māori, ki te ki te whakatinana i ngā akoranga ngā akoranga ki te tuakiri, ki te reo, ki te ahurea kia tū kaha ai rātou i tō rātou tuakiri hei Māori.[2]

Kia mārama kehokeho ai ki ngā taiao mātauranga e poipoi ana, e whakatutuki ana i te pitomata o te tauira Māori hei Māori, i piri a Te Tari Arotake Mātauranga (ERO) ki ngā rōpū whakahaere o ngā whare ako mātauranga Māori, o ngā wāhi whakaako mātauranga Māori huri noa i a Aotearoa ki te āta rangahau i tēnei kaupapa.

 

He aha tā mātou i tūmanako ai?

Ko te whāinga o tēnei mahi ko te whakakao i ngā kōrero Māori mō te tūāpapa o te whakawhanake i te ako mātauranga Māori me te tuari i ērā wheako hei ako mā ētahi atu. Kua haerea te haerenga roa e te ako mātauranga Māori mai i te whakahaere i runga marae ki tētahi kōwhiringa whaimana mō ngā tauira Māori e utua ana e te karauna. Kua tūrama ēnei mahi i ngā āhuatanga tika ki te hāpai i te tauira Māori kia harakoa, kia tutuki hei Māori mō te wā heke.

Ko te ako mātauranga Māori e arotahi ana kia tū he huringa taiao ako mō ngā mokopuna, mō ngā tamariki, mō ngā whānau, hapū, iwi.

Mā te whakarite i te hapori kaha ki te tautoko i te tauira, e āhei ai te kura whānau (hapori o te mātauranga Māori) ngā mokopuna me ngā tamariki ki te poipoi i ia ara ako – ka tiakina ō rātou taha kare ā-roto, taha tinana, taha wairua, taha hinengaro o te oranga.

Ko tā ERO whāinga, ko te noho kia rongo i te ako mātauranga Māori kia tautuhi, kia tuari hoki i ngā āhuatanga tikanga mō te angitu e koa ai te Māori, e māia ai ngā tauira, e kaha whakaatu ana i te tū Māori.

Mā te tuhi i ēnei āhuatanga ki Te Kura Huanui: Ko ngā kura o ngā ara angitu me ngā kupu pārekareka a ngā kaikōrero, e māringanui ai te puta o ngā mātāpono o te ako mātauranga Māori me ā rātou kōrero ake.

Mō ngā tamariki Māori e ako ana i ngā whare ako Pākehā, he kupu ārahi ki roto i a Te Kura Huanui: Ko ngā kura o ngā ara angitu ki te whakatū i ngā hapori e tūhonohono nei ki te whānau, hapū, iwi me ngā whakamārama kia tū hei wāhi ako e whakatairanga ana, e whakaū ana i ngā tauira ki tō rātou ūkaipōtanga, tuakiri hoki hei Māori. 

 

[2]             "As Māori [means] being able to have access to te ao Māori, the Māori world – access to language, culture, marae… tikanga... and resources" Professor Mason Durie, (2003). Ngā Kahui Pou: Launching Māori Futures. Huia Publications.

 

Tikanga rangahau – i pēhea tā mātou rangahau i tēnei kaupapa? Nā te Māori me te Māori, mō te Māori, hei Māori i roto i te reo Māori

Nā te Māori me te Māori, mō te Māori, hei Māori i roto i te reo Māori i ārahi ā mātou rangahau. Nā Te Pou Mataaho i mahi – nā te rōpū arotake me te rangahau o ERO me Te Uepū ā-Motu, te rōpū arotake me aromātai i ngā wāhi mātauranga Māori.

Mai i te tīmatanga, i ū ai te mahi rangahau ki ngā kaupapa Māori me te manawanui ki te hāpai i ngā tikanga, i ngā mātāpono hoki o tēnā wāhi ako, o tēnā wāhi ako. He mea waihanga te tikanga rangahau e mātou ko Te Rūnanga Nui o Ngā Kura Kaupapa Māori, ko Ngā Kura ā Iwi, ko Te Kōhanga Reo. I ngā mahi rangahau ka whakahoungia ētahi mea ki te whakaahua, ki te whakautu hoki i ngā kupu whakahoki me ngā wheako o ō mātou hoamahi i te rāngai mātauranga Māori.

 

Kaupapa Māori

Ko te ariā Kaupapa Māori e whiri ana i te whenua, i te ahurea, i te hītōria, i te iwi o Aotearoa hei whare rangahau mō ngā whānau, hapū, iwi. E whakatinanahia ana a Kaupapa Māori ki roto i tēnei pūrongo hei whakapūmau i te aronga o te titiro Māori ki tēnei kaupapa rangahau.

“Kaupapa Māori theory is drawn from Māori ways of knowing and being and assumes the normalcy of Māori knowledge, language and culture. It gives voice to Māori aspirations and expresses the way in which Māori aspirations, ideas and learning practices can be framed and organised. The implementation of kaupapa Māori theory emphasises practices that enable Māori to achieve educational success as Māori. At its core is the retention of the Māori language and culture, which provides a foundation for positive transformations and brings about educational, social and economic advancement.” (Ministry of Education, 2017, p.14)

Ko te tikanga rangahau mō tēnei kaupapa ko ngā uiui ā-kanohi me te hopu kiriata o ngā kaumātua, o ngā mātua, o ngā tauira kua puta i te Kura (e kīia ana ko ngā Raukura me ngā Manu Pīrere), o ngā kaiako, o ngā whānau, o ngā kaiārahi. Ko ngā tuhinga me ngā rauemi matihiko i whakaatu i te whenua, i ngā rerenga wai, i ngā tūtohu whenua, ā, e whakaahua ana i te ara o ngā Kōhanga, o ngā Kura Kaupapa Māori, o Ngā Kura ā Iwi e hirahira ai ērā āhuatanga ki te whakaako me te ako.

 

Ko te mahi tahi kia puta he whare kōrero Māori

I kōkiritia tahitia ēnei mahi me ngā mana whakahaere o ngā whare ako mātauranga Māori. Ka tīmata ngā kōrero ki ngā tauira kua puta i te kura ako mātauranga Māori ki te mōhio ki te pānga atu ki ō rātou oranga me te mātauranga o te ako rumaki i ngā tikanga Māori me te ao Māori.

Mai i ā rātou kōrero, i ō rātou wheako, i waihangatia ai e ERO tētahi rangahau raraunga kounga
ki ngā uiui ā-kanohi ki ngā kaiako, kaiārahi, kaumātua, whānau me ētahi atu o te whānau kura.
Ka uiuitia ki te reo Māori me te Māori mō te Māori.

Ka tū a Te Kura Huanui i runga i ngā wheako whaipainga o ērā Raukura, o ērā Manu Pīrere me te kotahitanga, te motuhaketanga o ngā rapunga whakaaro me te mātauranga i whakaaweawe i a rātou hei tauira, hei kirirarau o Aotearoa, hei kaitiaki ki ngā rōpū taketake o te ao.

Hei tuari i ngā kōrero mō te ako mātauranga Māori i ērā o ngā wheakotanga o ngā raukura, o ngā manu pīrere, me ō rātou whānau, kaiako, hapū, iwi, e rima ngā āhuatanga ōrite o te ako mātauranga Māori i tautuhia ai e ERO. I whakaputa mārire i ēnei mō te tauira Māori kia harakoa, kia angitu hei Māori, ā, e ārahi ana hoki i ngā kitenga ka hora ki Te Kura Huanui: Ko ngā kura o ngā ara angitu.

  • Mana Māori Motuhake: Hei Māori
  • Tikanga Māori
  • Whanaungatanga
  • Ako: Whakaako me te Ako
  • Kanohi Whakakite

 

Ko ngā raraunga me ngā whakahaere

E toru ngā momo raraunga i kohia e ERO hei whakawhanake i tēnei rangahau.

A)  Uiuinga i roto i te reo Māori

He uiui ā-kanohi i roto i te reo Māori ki ngā tāngata matua. I kapohia ētahi wāhanga o te whakawhitinga kōrero, ā, ka hoatu ki te rōpū aromātai mō tēnei pūrongo. I ngā uiui, i te whakatewhatewha a ERO i ēnei kaupapa:

  • I pēhea te ara mātauranga Māori i tautuhi ai, i whakatinana ai, i whakatairanga ai ngā āhuatanga kia tiaki i te angitu Māori hei Māori?
  • I pēhea te whānau, hapū, iwi ki ngā ako mātauranga Māori i whakaaweawe, i ārahi, i mahi ki te hāpai i te angitu mātauranga o ngā tauira Māori?
  • I pēhea te pānga atu o te ārahitanga i roto i ngā hua whaipainga huri i te ara ako mātauranga Māori?
  • I pēhea te mahi ako a te kaiako ki te whakaputa i ngā hua whaipainga i te ako mātauranga Māori?
  • I pēhea te whakaako reo Māori i hanga ai, i huri ai ngā hua?

 

E)  Uiui hopu kiriata

He uiui hopu kiriata i whakahaeretia, i ētitatia ki te whakaatu i ngā āhuatanga ōrite mō ngā tauira Māori e harakoa ana, e angitu ana hei Māori. Ka hoatu ēnei kiriata ki te rōpū mahi ki te arotake, ki te tātari hoki. I te otinga atu, he kiriata ēnei e whakaatu ana i tētahi papa kōrero anō o te whare ako Māori. I tēnā kiriata, i tēnā kiriata he hapori nui te tautoko; he whānau, he tauira, he hapū, he iwi, he kaiako, he kaimahi e karapoti ana i ngā mokopuna me ngā tamariki kia Māori te tū.

 

I)  Ko ngā pūrongo arotake a ERO

E toru ngā pūrongo o ngā whare ako Māori ā ERO i hoatu ai ki te rōpū mahi kia tātarihia: ko ngā pūrongo a Te Kōhanga Reo, a Kura Kaupapa Māori Te Aho Matua, a Ngā Kura ā Iwi. Nā ēnei i whakamārama ngā āhuatanga o te ako mātauranga Māori.

 

He aha tā mātou i kite ai?

Hui katoa, he whare ako rangatira a Te Kōhanga Reo, Kura Kaupapa Māori, Ngā Kura ā Iwi, ā, he tauira hiranga mō te tautoko i te tauira Māori ki te harakoa, ki te whakatutuki hoki i te angitu ā-mātauranga hei Māori, i roto i ngā wāhi mātauranga Māori.

Kāore i kō atu te whakaaweawe o te ao Māori ki te poka pū o te whare ako angitu. He rapunga whakaaro kē e whakakaupapa ana i ō rātou whare ako, engari, kei te iho o ā rātou tū: ko te whakaatu, ko te whakaarotau i te ao Māori, i te reo Māori, i ngā tikanga Māori, i te mātauranga Māori.

Ahakoa ngā rapunga whakaaro kē o ngā mātāpono o Te Aho Matua, o Te Ara TOA, o Te Whāriki, hui katoa e tautokohia nuitia ana ngā tauira ki te whakatutuki i ō rātou pitomata hei uri nō Ranginui rāua ko Papatūānuku.

We need to show the beauty, the depth and the importance of te reo Māori to those whānau who have not yet seen those things. I am supporting this path of Kura Kaupapa Māori and Te Aho Matua. I have seen the benefits. I have seen the success. I have seen the path for a Māori child. It is a path that enables you to walk in both worlds. RAUKURA

There was a focus on all Māori, not just Waikato. There was wide and deep whanaungatanga, manaakitanga and tiakitanga for all students. MANU PĪRERE

Here the kaiako are like your parents... To me, I am overjoyed that my children are here, that my children are a part of this world. There is no better world for them. MANU PĪRERE

Whakarāpopototanga

Ko te angitu o te ako mātauranga Māori hei Māori he rongo oranga o ngā kare ā-roto, o te tinana, o te wairua, o te hinengaro. Ka kitea ēnei i roto i te ako torowhānui o ngā whare ako Māori.

He mea tautuhi e Te Kura Huanui ngā āhuatanga angitu e rima o ngā ratonga ako mātauranga Māori:

Mana Māori Motuhake:
Hei Māori

Mana Atua | Mana Whenua | Mana Reo

 

Tikanga Māori

Whanaungatanga:
Karangatanga me ngā Tūhonotanga

Ako:
Whakaako me te Ako

Kanohi Whakakite

He Kaiārahi Matakite

Success, for our kura, is to revitalise te reo o Ngāti Porou and Ngāti Porou tikanga. Some people believe that success is determined by money, but if you take all that away, what is left? It is your whānau, hapū, marae. RAUKURA

It is a kura whānau, that’s the best description. Everything we did was as a whānau. We would never push anyone to the side, we would move as one. We would learn together – waiata, lessons, work on the marae. It was being one, we had strong bonds. MANU PĪRERE

 

When school started, the whānau would govern the kura. Mum was the secretary of the kura; at times Dad would come in as a teacher. My Aunty was the principal, Mum was the hockey teacher... For swimming, Mum was the teacher. The bus drivers were parents, the cleaners were parents, the builders of the new school were parents, the carpenters and electricians were parents. It was by the hands of the parents of Te Kura Kaupapa Māori o Ruamatā that the kura was built. RAUKURA

Ko taa maatou mahi ko te poipoi, te tautoko me te kaha akiaki nei i ngaa aakonga kia eke ki taumata tiketike ahakoa kei whea, ahakoa te kaupapa kia tuu pakari, kia tuu Maaori raatou hei manu taaiko moo te whaanau, moo te hapuu, moo te iwi anoo hoki. WHĀNAU STATEMENT NGĀ TAIATEA

Hītōria o teako mātauranga Māori

Ki te mārama ki ngā āhuatanga ōrite mō te angitu e whakaatu ana i roto i te ako mātauranga Māori, me whai māramatanga i tōna pūtaketanga i whakawhanake ai ia.

Ko ngā ture i te tīmatanga mai o Aotearoa i pāngia kinotia i runga i ngā akoranga mō ngā tauira Māori, pērā hoki i ngā mate Pākehā, i te kāhaki whenua, i te noho manene, ā, ka heke te taupori Māori me te reo Māori hei iwi tokoiti.

Nō ngā tau 1970, ka kīia e heke ana te tū a te reo Māori, ā, i whakakorikori i ngā tauira Māori o ngā rōpū Ngā Tama Toa me Te Reo Māori Society kia pitihanatia mō te reo kia whakaakona ki roto i te akoranga kura.

Nā tērā pitihana i tū ai he Rangi mō Te Reo Māori (ināianei ko Te Wiki o Te Reo Māori). He tokoiti ngā kaikōrero Māori taketake i tērā wā, ā, i te tata ki te pae o ngarohanga.[3]

Ko te tūāoma ki te whakatū i ngā whare ako Māori me te whakamana hei whare ako tūturu anō i tua atu i te whare ako Pākehā, i tutuki ai i runga i te manawanui o ngā kaiārahi, kaiako, whānau, hapū, iwi me te hapori whānui i tautoko nui i ōna āhuatanga angitu katoa. Ko te whakawhanake i te ako mātauranga Māori tētahi o ngā tino ekenga i roto i te hītōria o te pūnaha mātauranga o Aotearoa.

 

1982 Te Kōhanga Reo

I te tau 1982, i whakatūria ai Te Kōhanga Reo e ngā kaumātua me ngā whānau ki te whakarauora i te reo me ngā tikanga. Kāore i whiwhi pūtea i te kāwanatanga, nā ngā hapori Māori i tautoko Te Kōhanga Reo i runga marae, i ngā karāti, i ngā kāinga huri noa i te motu. Ko te whakarauora o te reo te iho mō Te Kōhanga Reo, ā, nā whai anō i tū ai te whakarauoratanga nui o ngā mātāpono o te ako mātauranga Māori. I tērā wā tonu, i tautokohia ai e Te Ataarangi te whakawhanaketanga o ngā kaikōrero Māori i roto i ngā hapori.

1985 Kura Kaupapa Māori

Hei kura reo Māori anō mō ngā tauira mai i Te Kōhanga Reo, ka whakatūria te Kura Kaupapa Māori i te tau 1985. Pērā anō i Te Kōhanga Reo, nā te Kura Kaupapa Māori anō ia i tautoko i te taha ki te pūtea. Nā roto tonu i ngā whānau i whiriwhiri i ngā kaiako, ngā whare, ngā rauemi me ērā atu mea hei whakahaere i te kura. Ka iwa tau e pēnei ana, kātahi ka whiwhi pūtea ngā Kura Kaupapa Māori i te kāwanatanga. Nō te tau 1999, a Te Aho Matua i whakaturengia ai hei rapunga whakaaro mātauranga Māori whaimana.

2007 Ngā Kura ā Iwi

Whai muri i ngā Kura Kaupapa Māori i whakatūria Ngā Kura ā Iwi i te tau 2007 hei whakaū i te rangatiratanga mō ngā kura reo Maori ā-iwi. Ko ngā mātāpono o te Tihi o Angitu ki roto i Ngā Kura ā Iwi e whakaatu ana i ngā āhuatanga ā-iwi me te whai kia eke panuku, kia eke Tangaroa.

This diagram shows a timeline of key legislation and milestones in the development of Māori medium education in New Zealand.

Timeline showing the following:


1814 Mission Schools
Mission Schools established in Aotearoa
*1844-1901
Māori church boarding schools established

Education Laws impacting on Māori education
1894
School Attendance Act
1880
Native Schools Act
1877
Education Act
1858
Native Schools Act
1847
Education Ordinance
1844
Native Trust Ordinance
 
1970s
Te reo Māori
Research from Richard Benton finds te reo is endangered –
1972
Te reo Māori petition (Ngā Tama Toa & Te Reo Māori Society)

1982
Te Kōhanga Reo
Te Whāriki a Te Kōhanga Reo
was established
First opened Pukeatua Kōhanga Reo in Wainuiomata

1985
Te Kura o Hoani Waititi Marae
1987
Te Kura o Ruamatā
1989
Te Aho Matua education philosophy identified
1989
Kura Kaupapa legislated

Education
(Te Aho Matua) Amendment Act 1999
Te Aho Matua acknowledged in legislation


2007
Ngā Kura a Iwi
The first gathering of Māori medium iwi based leaders as a governing body

]3].             Benton (1991)

 

Mana Māori Motuhake: Hei Māori

He tauira Māori e harakoa ana, e whakatutuki ana i te angitu o te mātauranga hei Māori

Ka rongo mātou i ngā hapori ako mātauranga Māori, ko te whakatū i ngā wāhi ako e whakatinana ana i te ao Māori, tētahi āhuatanga matua ki te angitutanga o ngā tauira Māori ki roto i ngā kura.

Mā te tautoko i te Māori kia ako hei Māori, e tū ai te tauira hei puna mātauranga e hōhonu nei i ōna rapunga whakaaro Māori.

Mana Atua: He mōhiotanga ki te whakapapa me tōna whanaungatanga ki te tikanga Māori me te mātauranga Māori

I roto i a Mana Atua ka akona e te tauira ngā kōrero mō ngā mātāpono me ngā whanonga pono e whakaara ake ana i te rongomau me te oranga. Ka whakapūmautia e Mana Atua he whakapapa tō ngā tauira ki a Ranginui rāua ko Papatūānuku. Ka mutu, e whakakapi ana i a Mana Atua te atuatanga me te pitomata o ngā tauira.

Ka whakatinanatia e ngā Kura Kaupapa Māori a Mana Atua mā Te Ira Tangata, mā te tiaki i te katoa o te tamaiti:

  • Ka whakatupuria e ngā tauira ō rātou taha tinana, wairua, kare ā-roto me te aroā o tō rātou rongomaiwhiti, tō rātou mātauranga tae noa ki te whakaute mō rātou anō me ētahi atu
  • Kei te hīkaka ngā tauira ki te ako i roto i te wāhi poipoi e whakaahua ana i ngā mātāpono,
    i ngā whanonga pono, i ngā kaupapa
  • Ka tiakina e te tauira tō rātou tuakiri, he māia rātou, ā, ka whakaatu atu i te kiritau ngākaupai
  • E taunga ana ngā tauira ki te taha tinana, ki te wairuatanga, ki ngā kare ā-roto
  • Ka tautokohia, ka tiakina hoki e ngā tauira ngā tuakiri ā-ira kē
  • Ka tau ngā tauira ki te manaaki, ki te tiaki, ki te mahi tahi
  • Ka arotahingia, ka hāpaitia ngā haepapa e te tauira mō tā rātou whai i te mātauranga

Ka whakatinanatia e Ngā Kura ā Iwi a Mana Atua mā ēnei rapunga whakaaro mō ngā uri:

  • Uri Whai Tukuihotanga: He Toa ngā uri mō te tuakiri ahurea
  • Uri Whai Mātauranga: He Uri whai i te Mātauranga
  • Uri Whai Oranga: He Uri nui te Hauora me te Ora

Kei waengapū o Te Whāriki, o Te Kōhanga Reo, ko Mana Tangata e whakaahua ana i te hononga ki ngā whakaaro Māori tuku iho, ki ngā mātāpono, ki ngā whanonga pono ki te whakapakari i te oranga o te mokopuna.

Ko te tuakiri ā-iwi te tūāpapa mō ngā tauira, ā, he mahere ako e whakaahua ana i tō rātou tuakiri me te whakamārō i a rātou hei Māori, hei reanga ā-iwi anō.

He nui ngā mea ako, ko ngā pūrākau ā-iwi, waiata, mōteatea, kīwaha, whakataukī, tongikura e whakaatu ana i te hononga o te tauira ki ō rātou tūpuna. Hui katoa, ko ngā whare ako Māori he āheinga mō ngā tauira ki ā rātou kawenga hei mema o te whānau, ki runga i ngā marae, ā, ki waenganui hoki i te iwi, i te hapori.

 

Mana Reo: Rumakina ki te reo Māori me ngā tikanga tikanga

Ko te Mana Reo i roto i ngā ako mātauranga Māori te wāhi e whakawhanake ana i ngā pūkenga me ngā mātauranga o te mana Māori i a rātou e rumakina ana ki te reo Māori me ngā tikanga Māori. Ka whakaatuhia te mana o te reo Māori i roto i ngā mahinga katoa, ā, he teitei te kawatau ka nui te ora o te reo Māori. Ki te taea, ka kōrerotia te reo Māori ki te kāinga me te kura. Ahakoa ngā whakapae, ehara te reo Pākehā i te reo tōmua mō te angitu. Ko te reo Māori tētahi wāhanga matua o te wāhi ako, ā, me whai wāhi hoki ngā tikanga Māori. Ngākau titikaha ana ngā kōhanga, kura, kaiako, kaimahi, whānau, hapū, iwi ki te whakarauoratanga, ki te aranga ake o te reo Māori me ngā tikanga Māori. He mea nui te tukuihotanga o te reo Māori me ngā tikanga Māori, ā, ki ā ngā kura titiro, ko ngā kaumātua me ngā whānau ngā puna o te Mana Reo.

Ka māori te reo Māori: Ko te wairua o te reo Māori ka kōrerotia i ngā wā ōkawa, ōpaki hoki, ki ngā wāhi huhua (ki te kura, kāinga, hākinakina, marae, tāwāhi), ā, e kōrerotia ana ki te whakaahua i te tauoranga tangata (katakata, pōuri, kare ā-roto). He mea hirahira te whakamahi i te whānau, i ngā kaumātua hei puna reo Māori mō ngā pūrākau, waiata, karakia, kīwaha, tongikura.

Whaipainga ana te reo Māori: Ko ngā wāhi e kōrerotia nei, e rangona nei te reo Māori, koinā ngā wāhi whakaarotau o ngā whare ako Māori. E mārama ana te ako mātauranga Māori ki ngā tukanga e ako ai ngā reo, ā, ka tukuna te reo Māori ki ngā wāhi ako katoa – tae noa ki te hapori, ki ngā wāhi hākinakina, ki runga i ngā haerenga ā-motu, ā-ao hoki.

Whakakaupapa ana i ngā tikanga Māori: Ko te mita ā-iwi (e pā ana ki te wāhi) te reo māori, pērā i te whakamahinga o ngā waiata, mōteatea, karakia, whakataukī, whakatauākī hoki. Hei tāpiri, ka whakanuia te wairua o te reo mā ngā kīanga pērā i te reo aroha me te reo manaaki.

Mō te whakarauoratanga: He mea rangatira te āwhina a ngā kuia me ngā kaumātua ki te whakarauora i te reo me te tukuihotanga. E manawanui ana ngā whānau ki te whakarauoratanga o te reo Māori, ā, ka whai wheako ngā tauira ki ngā tauira mōmona o te reo taketake me te mita ā-iwi.

Ka ākina te whanaketanga reo: Ahakoa ko te whakaarotau ko te reo Māori, ka whiriwhirihia ngā reo katoa. Ka tātari i te hītōria o te reo Māori me te pānga atu o te reo Pākehā. Nā reira, ka āta whakamahere i te mahi whakaako i te reo Pākehā, ka whakangungua haeretia, ka whakamahia ngā rautaki whakaako, ako hoki e matatau ai ki te reo.

We started to learn te reo Māori at home and we had no idea that our parents weren’t very confident speakers of the language at that time, because that was the language that they gave to us. We weren’t really aware of the war that they had fought; the path that they had followed in order to become Māori speakers. Our world – well, what we knew – was te ao Māori. RAUKURA

I saw the value of learning te reo and about te ao Māori. It made me warm and comfortable. MANU PĪRERE

Mana Whenua: Whakapapa ki te whenua me ngā mātāpono, whanaungatanga ki te taiao, he ūkaipō

He mea nui te kaha tūhono me te tuakiri hoki o te tangata ki te whenua. He kaitiakitanga te aronga o ērā whanaungatanga, ā, me tiaki te taiao māori me te whakapapa ki te whenua. Ka tautokohia e Mana Whenua te ūkaipō me ngā haepapa ki te whenua, ki te iwi.

I mua i ki te ako mātauranga Māori ko te whakamihi, ko te whakakōrero hoki o te kanorau iwi, tuakiritanga me ngā mahi a te tangata whenua/manuhiri. Kua waia ngā tauira ki ngā whakapapa, ki ngā mātāpono me ngā whanonga pono, ā, ka tupu kaha nei te ūkaipō, te aroā taiao, ngā kawenga me te tiakitanga.  Kua māori ngā mahi tūhono ki te whānau, hapū, iwi, marae. Nā tēnei, he āhuatanga matua anō a Mana Whenua i te angitutanga o te tauira me te mokopuna.

Ka whakaatuhia te Mana Whenua mā te whakamahi i ngā mita ā-iwi, waiata, mōteatea, kīwaha, tongikura, whakataukī, kōrero tuku iho. Ka whakamahia ēnei e te rāngai whare ako Māori ki te tupu i te ūkaipōtanga.

Ka whakapūmau tēnei mahi i ngā tūranga me ngā haepapa o te tauira ki runga i te marae hei ākonga, hei kaimahi, hei kaitautoko e whai wāhi atu ana, ka mutu, ā tōna wā ka tū mai hei kaiārahi i roto i ētahi āhuatanga o ō rātou iwi.

This diagram resembles a wharenui and is used to illustrate the importance of turangawaewae in creating a sense of identity and belonging for learners. It highlights that understanding and connecting to turangawaewae gives learners their roots, and enhances pride and dignity in being Māori.

Diagram titled "Tūrangawaewae" showing the following:

This is me

Ko au tēnei. He uri nō ngā tīpuna nō ngā mātua (mana tangata)

Dignity

E tū tangata nei au.

I have a right to be here

He tūranga motuhake e kore e taea te turaki, te koti. Ko au te kākano i ruia mai i Rangiātea. (mana atua)

Pride

E tū rangatira nei ahau.

These are my roots

Ka tūhonohono ahau ki ōku tīpuna ki ōku whenua. (mana whenua)

Our school stands tall on tribal land of ART – Atiawa, Raukawa, Toarangatira, supported by the beam of Te Aho Matua. Surrounding us are our marae, the pou of our kura is grounded in the four guiding principles of Whakatupuranga Rau Mano, Generation2000. Our marae is our principal home. WHĀNAU STATEMENT TE RITO

Hau kāinga continue to have a steadfast commitment to upholding the mana of Kīngitanga via the intergenerational transfer of roles and responsibilities on the marae, some multi-dimensional. WHĀNAU STATEMENT BERNARD FERGUSON 

Te Aho Matua is about empowering people; it does not suppress people. It acknowledges your whakapapa and whānau – it does not look at the single person, but the whole whānau is able to take part in the kaupapa. RAUKURA

I recall as a student at the kura the strong connections and depth of thinking around ao Māori and Te Aho Matua. RAUKURA

MĀTAKITAKINA Te Kura Huanui: Ko ngā kura o ngā ara angitu
ero.govt.nz/tekurahuanui/tereo

Remote video URL

 

Tikanga Māori

Ko tā ERO i kite ai i roto i ā mātou rangahau ko te tikanga Māori tētahi punga o te ako mātauranga Māori. Ko te whakaatu i te tikanga Māori e marutau ai, e taituarā ai te tauira, ā, e whakapūmau ana i tō rātou tuakiri hei Māori. Ka whakahaeretia e ngā Kōhanga, e ngā Kura ngā mahinga mō ngā tauira e hāpai ana i te tikanga Māori. He tikanga, he kawa hoki i tautuhia hei atawhai i te oranga o te tauira. Ko ēnei ko te: ngākau, wairua, aroha, manaaki, tiaki, whanaungatanga, whakapapa, kaupapa, mauritau me te karakia.

Kua whakatinanatia ngā mātāpono me ngā tikanga o te iwi kāinga. Koinei te tūāpapa o te marau, whakaarotau whānau me te whakahaere. Ka rumakina ngā tauira ki roto i ngā mātāpono, hītōria me ngā whakaaweawe o te iwi kāinga me te ao Māori, e whakapakari ai te tauira i a rātou e haere ana i waenganui i te iwi me ngā horopaki Māori.

Kei ēnei whare ako te mahinga o te whakarauora tikanga Māori me te reo Māori. Kua whakatinanatia te reo Māori i roto i te mahinga o te tikanga Māori, ā, e kaha whakaputa ana i ngā uiui tāngata i whakahaeretia mō Te Kura Huanui. Ka mutu, ko te reo Māori me ngā tikanga Māori te tūāpapa mō te ako.

 

Ko te whakaatu i te tikanga Māori

Me whakaatu mārire ngā whare ako Māori i ngā tini kawa, i ngā tini tikanga Māori hoki. Ko ētahi o ēnei ko te: tuwhera o te ngākau, wairua, aroha, manaaki, mauritau, karakia, whakapapa, tautoko, mahi tahi, uaratanga, taonga tuku iho, whai tikanga, tiaki, mauritau, awhi, ū ki te Kaupapa, whakaute.

Ko te Kaitiakitanga tētahi tikanga, tētahi āhuatanga mō ngā whare ako Māori, kia poipoia ngā tauira ki ōna haepapa ki:

  • ō rātou whānau, hapū, iwi
  • te marae
  • te tikanga Māori
  • te mātauranga Māori, ā,
  • te taiao.

Me pēnei, ko te manaakitanga te iho o ēnei, huri noa i ngā kōhanga me ngā kura.

 

Ko te wāhi ki te tikanga i roto i te mahi ako

Ko te mātauranga Māori me te rapunga whakaaro Māori te tūāpapa o te mahi ako pai. Ko ētahi o ēnei ko te: kawa, tikanga, tuakana-teina, mahi tahi, waiata, haka, kīwaha, taonga tuku iho, pūrākau, hītōria. Hei tāpiri ko ngā mātāpono pērā i te aroha, manaaki, tautoko, kaitiakitanga, mauritau, awhi ētahi atu tino mō te whakaako. He matatau ngā Kaiako me ngā kaimahi ki te whakarite i ēnei kaupapa i roto i te whakaako me te ako, ā, he ngākau-wairua te āhua o te whakaako me te ako.

 

Ko ngā puna kōrero

E whakatinanatia ana ngā puna kōrero ki ngā tikanga Māori. Ka whāwhāngia e ngā Kura te tikanga Māori i roto i ngā whanonga, mātāpono, marau hoki. Ko ngā kupu, kīanga, rerenga, waiata, mōteatea, kīwaha, tongi, karakia hoki e kī pohapoha ana i te mātauranga, ā, ka matapoporetia.

Hei tauira, ko ngā mātāpono o te Kīngitanga e whakatinana ana i roto i ngā tauira i te whakamahinga o ngā tongikura. Nā reira, ka mātau te tauira ki te whakakupu, ki te whakamahi i ēnei hei kupu whakakōrero mā rātou me tō rātou mārama ki tō rātou ao. Nā tēnei i mārama ai te tauira ki tana tautoko i roto i te Kīngitanga.

 

Kia kounga ngā wheako ako

E whāia ana e te ako mātauranga Māori te āheinga o te tauira ki ngā mātanga o te reo, ki ngā mātauranga ā-iwi me te mita, ki ngā wāhi ka poipoia, ki te tauoranga tangata o te aroha, manaaki, katakata me ngā wā e whakaahua ana i te wairua, whatumanawa, hinengaro hoki.

 

Ko te tukuihotanga o te whakarauoratanga

Ko te haepapa mō te whakarauoratanga o te reo Māori me ngā tikanga Māori ka hikitia e ngā kaumātua, whānau, hapū, iwi. Ka tautokohia e te whare ako mātauranga Māori ngā whānau ki te hāpai i tēnei mahi.

Kei te ngākau titikaha ngā whānau ki te tautoko i te whare ako Māori. Ka āwhinatia e te whānau i roto i ēnei mahi: whakaako, tautoko mātua, kaitiaki, tuhi marau, pōwhiri, manaaki manuhiri, whakawhanake rauemi. I te mutunga iho, ahakoa te aha, kei reira te whānau ki te manaaki i te kura.

Mahia te mahi hei painga mō te iwi! This tongi of Te Puea Herangi is the guiding philosophy of the kura and upholds the following values: Manaakitia te iwi – we must always provide hospitality in the first instance for, and to, the people. Whāngaingia te tangata – irrespective of who the people are, or where they come from, feed them. Kia mau ki te aroha me te rangimārie – if and when all else fails, hold fast to the value of love, peace and goodwill. WHĀNAU STATEMENT BERNARD FERGUSON

A Raukura is a treasure for the iwi, hapū, kura. We were based on the marae. The kitchen, the wharekai and the wharenui were the classrooms…there were hardly any resources but we used the natural environment, we went outside. There are a lot of lessons from learning on the marae and exploring the environment. RAUKURA

Whanaungatanga: Karangatanga me ngā tūhonotanga

Huri i ngā whare ako Māori, nā te pakari o te whanaungatanga me te whakapapa ki ngā tūpuna
i marutau ai, i whakawhanaunga ai te tauira ki te kura, kāinga, ki roto hoki i te hapori whānui.
Ko te whakapapa me te whanaungatanga te tūāpapa o ngā nekehanga katoa mō te kura, whānau, kaimahi me te tauira, me te mōhio ko ngā whānau, hapū, iwi me te marae e kōkiri ana i ēnei mahi.

Ko te whanaungatanga o ngā whare ako Māori ka whakapūmautia, ka whakaūngia ki: ngā whānau hei mātanga, te ngākau titikaha o te whānau, te tūhonotanga, te totoro hapori, te tuakiri me te piri atu o ngā kaumātua.

Ka kitea e ngā tauira ngā whānau e tautoko ana i ā rātou whāinga me te whakatauira i ngā whanaungatanga ngākaupai. Nā tēnei i pakari ai ngā tauira ki te rongo i te ūkaipō me ngā whanaungatanga.

E ai ki ngā whare ako Māori, ko ngā whānau ngā kaiārahi, kaiwhakatau, matatau ki ngā korero, kaiāwhina matua, kaiwhakatauira, kaitautoko ka ū ki te huringa mātauranga. Hei kaiwhakatau, kua whakaahuangia ngā whānau hei kaitautoko pai, hei kaiwhakarite rautaki. Ahakoa he iti ngā rawa, he nui ngā kawatau me ngā hua ako (mō te reo hoki), whakarite wāhi ako harakoa, poipoi tauira hoki, ā, e manawaroa ana, e titikaha ana ki te kounga o te mātauranga me te tautoko i ngā wheako ako i roto i te reo Māori.

 

Ko ngā whānau hei mātanga, hei kaitautoko hohe

Ko ngā whānau me te hapori whānui ka tautoko i te ako mātauranga Māori, ka āwhina hoki i te mahi ako. He mātanga mātauranga te whānau, ā, ka tautokohia nuitia te kura ki te whakarite i te marau me te whakaako. Ko rātou ngā puna matua, ā, ka tuaritia noatia ki te kura. Ko ngā whānau ngā kaikōkiri matua o te whakarauoratanga o te reo Māori, tikanga Māori me te mātauranga Māori.

 

Ka tautokohia nuitia e te whānau ngā tauira me tō rātou kura

E kī ana ko ngā whānau ngā ‘ringa raupā’ he whakataukī e mea ana he pukumahi ki te mahi. Ka whakaatuhia e ngā whānau ā rātou kawenga i roto i ngā mahi tautoko i ngā huinga me ngā kaupapa o te kura me tō rātou ngākau titikaha ki te whakarauora i te reo Māori. Pau ana te kaha o ngā whānau ki te kura, ā, ka whāia kia rangona e ngā tauira te whanaungatanga me te manaakitanga.

 

He mea nui te kotahitanga ki te whakahaere i te kura

E kī ana ko ngā whānau ngā ‘ringa raupā’ he whakataukī e mea ana he pukumahi ki te mahi. Ka whakaatuhia e ngā whānau ā rātou kawenga i roto i ngā mahi tautoko i ngā huinga me ngā kaupapa o te kura me tō rātou ngākau titikaha ki te whakarauora i te reo Māori. Pau ana te kaha o ngā whānau ki te kura, ā, ka whāia kia rangona e ngā tauira te whanaungatanga me te manaakitanga.

 

Ko te toronga hapori

He tāutuutu te āhua o te toronga ki te hapori, e ako wheako ai te tauira ki ō rātou hapori me ngā tikanga pāpori e hāngai ana ki tō rātou toronga. He kaha ngā whānau ki te toro i te kura, ā, he kaha ngā kura ki te toro ki te hapori ā-rohe, ā-motu, ā-ao, ki ngā marae me ngā hui ā-motu.

 

Ko te tuakiri

Ko te whanonga, mātāpono me te rapunga whakaaro o te kura e whakaatu ana, e whakamihi ana i te tangata whenua, mana whenua me ngā tikanga Māori. Katoa o ēnei e whakaahua ana i te raraunga Māori, te ūkaipōtanga, ngā pūrākau tūpuna me ngā tikanga e hāngai ana ki ngā iwi ā-rohe.

 

Ko te whakawhāiti o ngā kaumātua

Ko ngā kaumātua, koroua, kuia ngā puna mātauranga matua e mihia ana.  Ko ā rātou mahi ki waenganui i te kura e kōkiri ana i te whakarauoratanga me te tukuihotanga.  Ka ārahina e ngā kaumātua te whakatinanatanga o te whakahaere tikanga Māori.

He puna tautoko nui ngā kaumātua ki te whanaungatanga me te tukuihotanga.  Ka toro atu ngā whānau me ngā kaumātua ki ngā marae kāinga, ā, ka whakatūturu i ngā wheako ako mō ngā tauira.

It felt like home. It was a whānau. The whole kura is a whānau... RAUKURA

One unique aspect of Kura Kaupapa Māori is that kaiako readily support whānau, not just the child. That’s a major help. They role modelled to us what was right. RAUKURA

This is a place that they know will look after and nurture them – pouako, kaiāwhina and more who will care for them while they are here. MANU PĪRERE

Intergenerational transmission of Māori language and culture is the norm and we derive a great deal of pride from the knowledge that most of the whānau within our community have three or four generations of Māori speakers where once there were none. WHĀNAU STATEMENT RAUMATA

 

The Raumata community works extremely hard with lots of love, passion and determination to ensure that each child has opportunities to realise and express their own latent potential, dreams and aspirations. 

The whānau is committed to transforming the educational experience into a Māori pathway toward achievement, success and good character. A key principle is that the children will be happy in their learning. We wholeheartedly accept the aho matua responsibility to nurture each child’s spiritual development.
WHĀNAU STATEMENT RAUKURA

I rongo te whānau o Te Waiū i te karanga kia kimihia tētahi huarahi rerekē, hei pupuri i te reo me ngā tikanga o te kāinga, te whakapuāwai i te mātauranga me ngā pūkenga i roto i ā mātau tamariki mokopuna kia taea ai e rātau te tū hei raukura mō ō rātau whānau, hapū, iwi hoki. Mā te werawera me te ū ki te mahi kua puta ngā hua me te wawata, ā tōna wā ka whakahoki mai ngā raukura i ā rātau taonga ki te iwi. WHĀNAU STATEMENT TE WAIŪ

MĀTAKITAKINA  Te Kura Huanui: Ko ngā kura o ngā ara angitu

ero.govt.nz/tekurahuanui/whānau

Remote video URL

 

Ako: Whakaako me te ako

Ko te mahi whakaako me te ako tonu he āhuatanga i tautuhia e ngā ako mātauranga Māori hei take matua, ā, e whakapūmau ana i te hiranga o te kaiako, kaimahi me te whānau ki te tautoko i te angitu o te tauira.

E hia kē nei ngā huarahi ako e angitu ai te whakaako me te ako, te horopaki ako, te mātau ā-wheako me te marau ā-rohe. He mea nui ngā kaiako me ngā kaimahi ki roto i ngā wāhi e whaipainga ana ki te Māori e harakoa ana, e angitu ana i te mātauranga hei Māori.

  • Ko ngā kaiako me ngā kaimahi – ka whakatinanatia tikatia ngā rautaki whakaako, ako hoki e tupu ai ngā wāhi me ngā āheinga ki te mātauranga o te wā.
  • Ko ngā whānau, hapū, iwi ka takoha ki te whakaako, ki te ako hoki hei puna mātauranga, kaikōkiri i ngā tūmanako mō ngā kaiārahi o te āpōpō tae noa ki te puku o te marau e whakaahua ana nā wai rātou.
  • Ko ngā tauira – ka rongo i ngā taiao e poipoi ana i ngā pūkenga rangatira Māori, pērā i te marae. Ka kīia rātou he takitahi, e mihia ana mō tā rātou tautoko ki ētahi atu e ako ana, ka atawhaitia e ngā tūmanako o ō rātou whānau, hapū, iwi, ā, ka ārahina e te marau e hāngai ana.

We believe that each child should have a choice in which subjects, skills or teachings they undertake, to best suit their education.

Cathy Dewes – Mema Whakapūmau – Ngā Kura Kaupapa Māori

Ko ngā rautaki whakaako, ako hoki
Ko te aroha ki te tamaiti te poutokomanawa o te whakaako, o te ako

Ka tino piri ngā kaiako me ngā kaimahi ki ngā tauira, i tua atu i te whanaungatanga e tupu ana i te ūkaipōtanga me te haumarutanga o te wāhi ako. Nā ēnei piringa i tautuhi ngā kaha me ngā ngoikoretanga o ngā tauira (tae noa ki ngā mahi ako paetoru). Me pēnei te piri ka tika i te mea ka whakapakaritia e te ako mātauranga Māori te hirahiratanga o te tauira ka arohatia i roto i te hapori pūmau. Ka hōhonu ake te mōhiotanga, ka tautoko ake te mātauranga i ētahi atu e noho ana ki te taha o te kaiako me te kaimahi.

 

Ka arotahi te whakaako me te ako ki te katoa o te tamaiti

Ka tohutohu ngā whare ako Māori mō te tauira angitu me te whakaaro pū ki ngā wāhanga whānui o te kare ā-roto, tinana, wairua me te hinengaro o te oranga. Ka whakatauiratia, ka whakapūmautia hoki tēnei momo whakaako, ako hoki e ngā whare ako Māori. He whakaaro nui, he whakapono hoki he taonga tēnā tauira, he taonga tēnā tauira, ā, me poipoi rātou, me atawhai hoki ō rātou rongomaiwhiti. Ka ea tēnei mahi te tiaki i ngā wāhanga katoa o te tamaiti. He tirohanga angitu ki tēnā mokopuna, ki tēnā mokopuna, ā, ka mau tonu tērā whakaaro i te roanga o tā rātou tūāoma ako.

The main goals are for all children to achieve excellence, secondly, to holdfast the scared knowledge and values passed down to them. The heart is the biggest thing, the power of the heart is much more significant than the mind.

Michelle Ohia – Kaiako, Ngā Taiatea Wharekura

Ko te mātauranga o ngā Kaiako

He pūkenga, he matatau hoki ngā kaiako me ngā kaimahi, ā, ka whakamahia ngā rautaki huhua ki te whakatupu i te tauira. E kaha ana te ako mātauranga Māori ki te whakamahere tika me te mahi tahi ā-rōpū, tae noa ki te rangahau i te ako ā-whānau. Ka whakaaweawetia e ngā kawatau o te ao Māori.

Whakangungua ai ngā kaiako me ngā kaimahi ki ngā rautaki whakaako, ako hoki. Ko te ako i te mātauranga o te Māori tērā, ko te pūrākau ā-iwi hoki tērā ka ārahi i ngā mahi whakaako. Hei tauira, ka whakamahia e ngā kaiako ko te kaupapa o te Kīngitanga ki te whakaako i ngā tauira ki ō rātou hītōria, whakapapa hoki ki ētahi atu kia mārama ai, kia whakanui ai i ērā tūhonotanga.

For us, excellence is strength in the language, in the customs, in the protocols. They are adept at managing meetings and being hospitable to people on the marae.

We’re able to call into the marae when there’s meetings involving the iwi, the marae people will contact us and some of our students will be sent to the marae to help with the work of the kitchen, the singing, the lamenting, because our youth have excellent memories and have memorised all the laments.

Henarata Ham, Tumuaki, Te Aitanga a Hauiti, Ngāti Porou

Ko ngā wāhi ako wheako

He maha ngā wāhi ako e reo Māori ana, ā, he huringa wheako mō ngā tauira. Ko ētahi o ēnei wāhi ko te: marae, kaupapa ā-iwi (Koroneihana), Manu Kōrero, kura reo, wānanga me te kapa haka. He horopaki whai tikanga ēnei, mā te reo e whakatinana te tuakiri, te kiritau, te māia e whai wāhi ai te tauira ki te whakaatu i te reo Māori i roto tonu i te reo Māori. He wāhi ēnei e whakatupu ana i te māia ki roto i te tauira kia toro atu ai ki ō rātou hapori whānui.

Firstly, we must learn to look at the world around us, the benefits of our world, its biggest and its greatest, which is the power of the gods passed down to us, the power of the people and the land and the ocean. Teaching these things to the children enable them to stand proud as Māori, to stand proud as Ngāti Porou, so the whānau can stand proud and be proud of the homeland.

Campbell Dewes, Tumuaki, Kawakawa Mai Tawhiti

Ko te mahi a te whānau i roto i te mahi whakaako, ako hoki

Ko te tautoko a ngā whānau i te aronga o te ako mātauranga Māori me te whakaako, ako hoki tētahi tohu nui Ko te tautoko a ngā whānau i te aronga o te ako mātauranga Māori me te whakaako, ako hoki tētahi tohu nui mō te kounga tiketike o te mātauranga. E mihia ana ngā mema whānau i tā rātou tautoko i ngā mahi whakaako, ako hoki tae noa ki te whakawhanaketanga i te marau whakaako ki roto i te kura.

Pōwhiritia ana ngā mema whānau hei mātanga kōrero i roto i ngā mahi whakaako, ako hoki, ā, kei ngā hapū me ngā iwi te hōhonutanga o ētahi wāhi o te marau (pērā i te tikanga ā-iwi me ngā kōrero tuku iho). Ko ngā kaumātua, kuia me koroua ngā tino mō te tukuihotanga o te reo me te mātauranga. He kaiwhakatauira ngākaupai ngā kaumātua mō ngā tauira – he pou wairua, he reo tuatahi o te mita ā-iwi, o te puna mātauranga o onamata. He rētō ngā wheako ako o ngā kaumātua.

It was due to our kaiako protecting us, teaching us te reo, teaching us tikanga and having compassion and empathy. We were surrounded by aroha and everything that entails. RAUKURA

There was no difference between kaiako and whānaue rua, e rua. RAUKURA

We as kaiako, board members and whānau members can all see ourselves as parents to the children. RAUKURA

Learning is best located in authenticity, plan for it! Students learn best when they experience the learning rather than learning about an experience. It is during authentic learning experiences that latent talent is exposed to be nurtured immediately or at a later point in time. WHĀNAU STATEMENT BERNARD FERGUSON

We were all connected somehow, with each other as tauira, with our kaiako, with our staff and our wider whānau community. It was awesome. MANU PĪRERE

MĀTAKITAKINA  Te Kura Huanui: Ko ngā kura o ngā ara angitu

ero.govt.nz/tekurahuanui/teachingandlearning

Remote video URL

 

Kanohi Whakakite | He kaiārahi mātai anamata

Ko tētahi āhuatanga e ōrite ana ki roto i ngā ako mātauranga Māori ko ngā kaiārahi kanohi whakakite. He whai take, he rautaki, he moemoeā, he ranga wairua, he auaha te kaiārahitanga, ā, ka akiaki i ngā kaimahi kia whakaahua i ēnei āhuatanga. Ko te mōhiotanga me te whakatinanatanga o te tikanga Māori me te kawa ētahi pūmanawa o te kaiārahi. Me mōhio ngā kaiārahi ki ngā kawatau o te rohe me te hāpai i ērā kawatau. Me mōhio te hunga ārahi ki ngā tikanga Māori ā-iwi o te rohe, te hītōria ā-iwi me ngā pūrākau a ngā tūpuna. Me mōhio, me kanohi kitea hoki te hunga ārahi ki ngā hui ā-rohe, ā-iwi hoki.

He toa ngā kaiārahi o te:

  • Whakarauoratanga o te reo Māori me ngā tikanga Māori
  • Huringa ā-whānau, hua ako angitu o te mātauranga hoki mō te tauira, kua tupuria ki te ao Māori
  • Whakatauiratanga o te aroha, o te manaaki ki ētahi atu, kaitautoko hoki i ngā moemoeā o ngā tauira.
Ko ngā mātāpono o te kaiārahitanga

Ko te ārahitanga he huringa tangata, he ngākau titikaha, he kitea, he whakaute, he whai whakaaro. Ko Te Aho Matua, ko ngā tikanga ā-iwi, kawa hoki pērā i te Kīngitanga, i ngā pūrākau rānei a Ngātoroirangi e hora ana i ētahi mātāpono mō te mahi ārahi. E ai ki te kōrero a te Whānau o Te Rito, ko te tikanga Māori te kaiārahi, ā, e pēnei ana ngā whakaaro:

Ko tā te rangatira mahi, he manaaki

He Toa o te whakarauoratanga

Whakapūmautia ana e ngā ako mātauranga Māori ngā rautaki e tiaki ana i te oranga katoa o te tauira. Ko ngā tautōhito o mua i whakatū i ēnei rautaki ki te ārahi i ngā mahi whakaako, ako hoki o te whare ako Māori. Katoa ngā mema o te kura, he kaiārahi mō te whakarauoratanga, ā, e ngākau titikaha ana rātou ki te tukuihotanga o te reo Māori me te tikanga Māori.

Kei roto i ngā rautaki a ngā whare ako Māori ko ngā pūkenga o te kaiārahi.

He [reference to principal] has a vision for sustainability and actively supports Raukura to return as kaiako to contribute to the longevity of the kura. He is future-focused and committed to creating positive outcomes for learners. Learners are encouraged to become life-long learners. RAUKURA

Ka whakatauiratia e te kaiārahi ngā mahi, he tauira ngākau pai, he nui ōna toronga ki waenga i te hapori, ā, e whakamahia ana te rapunga whakaaro Māori ki te ārahi i a rātou.

He [reference to principal] was always there for the kaupapa, nothing below. Kaupapa was at the forefront and we saw that not in what he said but what he did. This definitely was seen in his leadership and the way he held himself. MANU PĪRERE

Ka whakatinanatia e te ārahitanga ngā mātāpono ki roto i te kura e āhei ai ngā tauira ki te whakaahua i a rātou me ngā kōrero ā-iwi.

 

Kaiārahitanga: Whanaungatanga me ngā tūhonotanga

Mōhio pū ana ngā kaiārahi me te whakaatu atu i te whanaungatanga. E mōhio whānui ana ngā kaiako, kaimahi me te Tumuaki ki roto i te hapori whānui, ā, ka mirimiri hoki i ngā whanaungatanga ki te hapori. Ka mutu, ko ā te kaiārahi mahi ko te hāpai i te whānau, i te iwi, i ngā hapori.

 

Ko te whakatupu i te ārahitanga ā-whānau

Ka whakatupuria e te ārahitanga te raukaha o ngā whānau, ā, ka akiaki ki te tohatoha, ki te toitū, ki te whakakotahi i roto i ngā whakataunga. Ka whakahaeretia tahitia e te whānau te ārahitanga tika. Ko te whānau ngā kaiwhakatau matua e pūmau ana ki ngā kawatau hiranga mō te angitu o te mātauranga.

E pēnei ana ngā tohu o te Kaiārahitanga:

  • Ringa raupā: He whakataukī e tautuhi ana i te pukumahi, i te ihuoneone
  • Pukumahi mō te kaupapa: Pukumahi ana mō te kaupapa te take
  • Mahi tahi: Kaha ki te mahi ki ētahi atu
  • Whanaungatanga: Manaaki i te whanaungatanga

E hia kē nei ngā wāhi horopaki ako (pērā i te marae me ngā hui ā-iwi) e hora ana ki te whānau hei wheakotanga pārekareka e whakaatu ana i te ārahitanga, e whakatauira ana hoki i te ārahitanga a te whānau, a te tauira hoki.

It was left to us to lead these things and when we got to the marae, we already knew how to do it all. RAUKURA

Although many of us have left kura, we are still greeted and treated as their own [kura staff]. The whānau connection is never severed, ki te kotahi te kākaho, ka whati, ki te kāpuia, e kore e whati. That is one thing of many I could mention that personified our kura environment. With the teachers and leadership shown.
MANU PĪRERE

MĀTAKITAKINA   Te Kura Huanui: Ko ngā kura o ngā ara angitu

ero.govt.nz/tekurahuanui/leadership

Remote video URL

Ngā Kitenga me ngā Āheinga Anamata: Ko ngā āheinga matawhānui, anamata hoki

Ko te ako mātauranga Māori he huarahi huringa ako mō te Māori. Mai i tōna tīmatanga, i whāia ai e ngā whare ako ki te whakahou i te tauira, whānau, hapū, iwi mā te whakarauora i te reo Māori me ngā tikanga Māori ki ngā kōhanga me ngā kura tae noa atu ki ngā kāinga.

He kawatau nui i waenganui i ngā kura ako mātauranga Māori mō te reo Māori kia ora te reo, ā, ka hāpaitia e ngā kaiārahi, kaiako, kaimahi, whānau, kaumātua me ngā tauira.

Ka tōpūtia te haepapa e ngā whare ako Māori kia harakoa te Māori, kia angitu hoki te Māori hei Māori. Ko ngā rautaki, mātāpono, hua ako, whāinga me ngā āheinga mō te angitu Māori ka kitea i roto i Te Kōhanga Reo, Kura Kaupapa Māori Te Aho Matua me Ngā Kura ā Iwi.

Huri noa e rima ngā āhuatanga ki roto i ngā kura kia harakoa, kia eke ki te angitu o te mātauranga hei Māori.

  1. Mana Māori Motuhake: Hei Māori
  • Mana Atua
  • Mana Whenua
  • Mana Reo

He āhuatanga nui o te ahurea kia Māori, ā, kia ora hoki hei Māori. Ko te Mana Māori Motuhake te whakatinanatanga o ngā hononga tūpuna ki Mana Atua, Mana Whenua, Mana Reo, ā, he tuakiri tūturu
hei Māori.

  1. Tikanga Maōri
  • Kaupapa Māori
  • Kaitiakitanga
  • Tukuihotanga o te whakarauoratanga
  • He haepapa tōpū

He āhuatanga e whakaahua ana i te Māori, e ora Māori ana hoki. Ka whakamāramatia e te Tikanga Māori ngā kōrero pēhea me te take e pērā ai te kura (me ngā whānau) e whakahaere ana a rātou anō.

  1. Whanaungatanga: Karangatanga me ngā tūhonotanga
  • Ko te whānau hei mātanga
  • Ko te ngākau titikaha o te whānau
  • Tūhonotanga
  • Toronga Hapori
  • Tuakiri
  • Ko te whai wāhitanga o ngā Kaumātua

He āhuatanga e tohu ana i te tūhonotanga me te tini o ngā whanaungatanga. He tāutuutu te whanaungatanga i waenga i te kura, whānau, kaumātua, hapū, iwi me te hapori whānui.

  1. Ako: Whakaako me te Ako
  • E arotahi ana ki te katoa ote tamaiti
  • He horopaki whakaako, ako hoki
  • He hiranga ngā mahi
  • Ka whakaako, ako hoki te whānau
  • Kaiārahitanga

Ka tuituia te whanaungatanga e ngā kaiako, e ngā kaimahi ki ngā tauira e rongo ai rātou ki te ūkaipōtanga me te wāhi ako haumaru.

  1. Kanohi Whakakite: He Kaiārahi matakite
  • He toa o te whakarauoratanga
  • He kaiwhakatauira i te hapori
  • He Ringa Raupā
  • He Pukumahi mō te kaupapa
  • Mahi tahi
  • Whanaungatanga

He whai take, he rautaki, he moemoeā, he rangawairua, he auaha te kaiārahitanga, ā, ka akiaki i ngā kaimahi kia whakaahua i ēnei āhuatanga.

I tua atu i ēnei āhuatanga e rima mō te angitu Māori hei Māori i roto i te kura, e whā hoki ngā āhuatanga e ōrite ana huri noa i te ako mātauranga Māori.

  1. Ko te hītōria whānui: E mōhio ana te Kura ki te hītōria o Aotearoa, ā, e ngākau titikaha ana ki te whakaputa i ngā hua angitu
  2. Rapunga whakaaro: Ka whakahaeretia te kura i runga i ngā rapunga whakaaro ‘hei Māori’ me te tikanga Māori
  3. Ko ngā whāinga mō te mātauranga Māori: Ka whakatinanatia e te Kura ngā rautaki ā-motu mō te angitu mātauranga Māori
  4. He iti te tautoko mō ngā Kura: He nui ngā mahi a ngā whānau o te kura ki te tautoko, ki te hāpai i ngā tini mahi. Ka waihangatia e ngā Tumuaki me ngā kaiako ā rātou ake rauemi whakaako, ako hoki, ā, he nui ngā kura e tatari tonu ana ki te pūtea hangahanga ki te whakahou, ki te whakawhena rānei i ō rātou whare. He tepenga ō ngā Kura nā te tokoiti o ngā kaiako – ā, ka pāngia ki runga i te kura ki te tūhono, ki te whirinaki ki ngā tari kāwanatanga.

Ahakoa te iti o te tautoko huri noa, kua ū ngā ako mātauranga Māori ki te whakarite wāhi ako atawhai, ā, e whakaputaina ana hoki ngā hua hirahira mō ngā tauira Māori.

Māori, Whanaungatanga, Ako: Teaching & Learning and Kanohi Whakakite: Leaders as visionaries, Māori-medium education remains focused on revitalising te reo Māori, te ao Māori and consequently the revitalisation of the Māori spirit. RAUKURA

 

I remember that time, it was difficult. The building that was set aside for us was run down. When it rained, it came inside. The walls and roof were wet. But it was nothing to us. We didn’t know anything different. We didn’t know another way, because there was no other way. RAUKURA

Many of our Raukura are returning to the kura as kaiako, like myself. To make a contribution and uphold Te Aho Matua as I experienced it, to preserve the kaupapa. RAUKURA

My generation was the first who were taught and grew up in te reo Māori. Those are the outcomes of the Whakatupuranga Rua Mano initiative. We were constantly reminded that we were the first graduates of Whakatupuranga Rua Mano. There were very few Māori speakers in the community at that time. There are many now, everywhere. When you go to the Four Square, the shopkeeper speaks Māori. That aspect of the community has changed drastically, from the time when I was a baby until now. RAUKURA

Our teachers were always there to lend a hand even if they had to go out of their own way, they would always take our needs in to account and I always felt safe and comforted knowing that. MANU PĪRERE

Successful kura are not merely concerned with academic achievement, but rather they are deeply committed to nurturing and developing children of exceptional character. Successful kura are concerned with long term aspirations for their children, not merely during their compulsory schooling years but beyond to their lives as adults and parents.

Graduates of these kura are truly outstanding human beings; young people of great character who in every way exemplify the hopes and dreams of their people. TĀKAO, ET AL, 2010, P.15

 

Whakamutunga | Whakakapi

I te roanga ake o tēnei kaupapa, nō ERO te whiwhi ki te mahi tahi me te Māori, i te rāngai mātauranga Māori, nā rātou i takoha mai tō rātou wā me te āwhina ki te hora mai i ā rātou kōrero.

E whakaatuhia ana e tēnei rangahau, ko te ako mātauranga Māori e whakarite ana i ngā wāhi ako atawhai, ā, i te mutunga he hiranga ngā hua ako mō ngā tauira Māori. Kātahi te tautoko, te manawanui hoki o ngā pakeke o mua, ā, e kōkiri tonu ana i roto i ngā rōpū kaiārahi, Tumuaki, kaiako, whānau, hapū, iwi e hāpai ana, e tautoko ana i ngā whare ako mātauranga Māori huri noa i Aotearoa i tēnei rā.

Ahakoa e kitea ana te rerekētanga o ngā rapunga whakaaro i roto i te rāngai ako mātauranga Māori, e tautuhi ana a Te Kura Huanui: Ko ngā kura o ngā ara angitu i ngā āhuatanga e harakoa ai te Māori, e tutuki ai te angitu o te mātauranga: Mana Māori Motuhake: Hei Māori, Tikanga Māori, Whanaungatanga, Ako; Whakaako me te Ako hoki me ngā Kanohi Whakakite.

Ko ngā uiui o ngā raukura, o ngā manu pīrere me ngā whānau e whakaatu mārire ana ki a mātou, ko te ako i te ako mātauranga Māori e whakaputa ai i ngā tauira tino angitu me te māia ki roto i tō rātou tuakiri hei Māori. I whakaatuhia mai e ngā raukura me ngā manu pīrere he piringa nui ki te ao Māori, ā, e takohatia nuitia ana ki ō rātou whānau, hapū, iwi ki te whakarauoratanga o te reo Māori me ngā tikanga Māori ki Aotearoa.

E whakaatuhia ana e tēnei rangahau, te whakakitenga me te hautūtanga o ērā i para i tētahi huarahi mātauranga māia, taketake, Māori hoki.

Ko tēnei tirohanga, tino rangatiratanga hoki me te kotahitanga o ngā whānau, hapū, iwi, i whakatūria ai he pūnaha mātauranga hou e whakatūturu ana i te āheinga o ngā tamariki Māori ki te kounga o te whakaako me te ako e whakaahua ana, e whakanui ana hoki i tō rātou ahurea, reo me te tuakiri.

Nā ngā kōrero a ngā raukura me ngā manu pīrere ka kite mātou i te pānga o ngā mahi a ngā pakeke o mua o tēnei tūāoma o te ako mātauranga Māori, me ērā o te nāianei, ki te tūnga anamata o te mātauranga Māori ki Aotearoa.

He mahi hoki ki tua ake nei ki te whakatūturu i te tautoko, i te rawa, i te āheinga o ngā whare ako mātauranga Māori ki te haere tonu ki te hāpai i tētahi huarahi mātauranga māia, pono hoki mō ngā tauira Māori.

 

Rārangi Rauemi

Bishop, R. & Berryman, M. (2010). Te Kotahitanga: culturally responsive professional development for teachers. Teacher Development, 14(2), 173-187.

Durie, M. H. (2001). Mauri ora: the dynamics of Māori health. Auckland, New Zealand: Oxford University Press.

Durie, M. H., (2003), Māori educational advancement. Ngā kāhui pou: Launching Māori futures. Wellington, NZ: Huia Publishers, pp. 199-200.

Education Review Office, (2016). School evaluation indicators: Effective practice for improvement and learner success. Wellington, N.Z.; Author.

Ministry of Education, (2008), Ka hikitia - Managing for success: Māori education strategy 2008-2012. Wellington, NZ: Author;

Ministry of Education, (2011), Tātaiako: Cultural competencies for teachers of Māori learners. Wellington, NZ: Author.

Ministry of Education. (2020). Ka hikitia - ka hāpaitia. Accessed online: https://www.education.govt.nz/our-work/overall-strategies-and-policies/ka-hikitia-ka-hapaitia/ka-hikitia-ka-hapaitia-the-Māori-education-strategy/#whatis

Ministry of Education. (2017). Te whāriki: He whāriki mātauranga mō ngā mokopuna o Aotearoa: Early childhood curriculum. Wellington: Author.

Smith, G. (1995). Whakaoho whānau: new formations of whānau as an innovative intervention into Māori cultural and educational crises. He Pukenga Kōrero, 1(1), 18-36.

Smith, G. H., (October, 2003). Indigenous struggle for the transformation of education and schooling. Keynote address to the Alaskan Federation of Natives (AFN) Convention, Anchorage, Alaska, U.S

Tākao, N., Grennell, D., McKegg, K., & Wehipeihana, N. (2010). Te Piko o te Māhuri: The key attributes of successful Kura Kaupapa Māori. Wellington, N.Z.; Ministry of Education.

Tocker, K. (2015). The Origins of Kura Kaupapa Māori. New Zealand Journal of Educational Studies, 50(1), 23–38. http:// hdl.handle.net/2292/27917

Warren, K. F. (2013). The legacy of Māori education—a view in 2013. In T. Black, C. Cunningham, B.Jahnke, H. Tomlins-Jahnke, & T.K. Kingi (Eds.), Matariki: a monograph prepared by Te Mata o te Tau The Academy for Māori Research and Scholarship. (wh. 15–31). Palmerston North: Te Mata o te Tau (The Academy for Māori Research and Scholarship).

Warren, K. T. & Cashell-Warren, KT. B. (2019). Hei mataaho: he tuhinga Kaupapa Māori. MAI Journal, volume 8, issue 3, pp. 269-277. http://www.journal.mai.ac.nz/sites/default/files/MAIJrnl_8_3_Warren_FINAL.pdf DOI: 10.20507/MAIJournal.2019.8.3.3