13 Tuparoa Road , Ruatoria
View on mapTKKM o Te Waiu o Ngati Porou
Te Wharekura o Te Waiū o Ngāti Porou - 17/01/2020
Te Pūrongo Arotake Mātauranga Te Aho Matua:
Te Kura Te Aho Matua |
Te Wharekura o Te Waiū o Ngāti Porou |
Te tau a te Tāhuhu o te Mātauranga |
1673 |
Te tūwāhi |
Kei Ruatōrea |
Te Pūtake
E mahi ngātahi ana Te Tari Arotake Mātauranga me Te Rūnanga Nui o Ngā Kura Kaupapa Māori o Aotearoa ki te kapo atu mā te kaupapa nei a Poutiria te reo Mauriora, te huarahi mātauranga o ngā ākonga i poipoia ki te mātauranga o Te Aho Matua.
Te Horopaki
E tū ana Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou ki Ruatōrea ki te Tai Rāwhiti. He ngākau titikaha ō ngā ākonga ki te tū hei kanohi mō tō rātou iwi. Kei te eke angitu ngā ākonga ki ngā taumata teitei o te mātauranga, ā, he kaha te tūnga o te kura ki te whakahaere i ērā o ōna whakawhanaketanga ka whai ake.
Te Tauāki a te Whānau
I rongo te whānau o Te Waiū i te karanga kia kimihia tētahi huarahi rerekē, hei pupuri i te reo me ngā tikanga o te kāinga, te whakapuāwai i te mātauranga me ngā pūkenga i roto i ā mātau tamariki mokopuna kia taea ai e rātau te tū hei raukura mō ō rātau whānau, hapū, iwi hoki. Mā te werawera me te ū ki te mahi kua puta ngā hua me te wawata, ā tōna wā ka whakahoki mai ngā raukura i ā rātau taonga ki te iwi.
Ngā Kōrero a ngā Raukura
Me whakaatu tātou i te ātaahua, te hōhonutanga, me te whakahirahiratanga o te reo Māori ki ngā whānau kāhore anō kia kite i aua tūāhuatanga.
E tautoko ana ahau i tēnei huarahi o te kura kaupapa Māori me Te Aho Matua. Kua kite ahau i ngā painga. Kua kite ahau i ngā hua. Kua kite ahau i te huarahi mō te tamaiti Māori. He huarahi tēnei e whakawhanake ana i a koe ki te hīkoi i roto i ngā ao e rua.
Kei te mahara ahau ki taua wā, i te uaua. He taretare te whare i whakaritea ai mō mātou. Inā ka ua, ka uru mai te wai ki roto i te whare. I te mākū ngā pakitara me te tuanui. Engari kāhore he aha ki a mātou. Kāhore mātou i mōhio kē. Kāhore mātou i mōhio ki tētahi atu huarahi, nō te mea, koia rā anake te huarahi.
I whai oranga ahau i Te Aho Matua.
…nā te kura, nā ngā whakaakoranga hoki o Te Aho Matua, e pēnei ana te tū o Uncle Phil i ēnei rā.
Mōku ake, e whakamātau ana ahau ki te kapi i te wehenga ki waenga i te tākuta me te tūroro, nā te ngoikore o te ao tākuta ki te aro nui ki te reo, ki te whai whakaaro ki te ahurea o te tūroro, ki te whai māramatanga tonu ki te ahurea o te tūroro, heoi, e āta whakamātau ana ahau ki te kapi i taua whārua kia pai ake ai ngā putanga hauora o te Māori, inarā, ngā putanga hauora o ngā pakeke, i te mea koia rā te reanga e tino raru ana, ā, e tatari ana i ngā rārangi tatari.
Te Whakarāpopototanga o ngā Whakaaturanga
Te Tauāki | I tāutuhia e Te Tari Arotake Mātauranga ngā wāhanga arotahinga me ngā whai pānga matua. |
Ngā Wāhanga Arotahinga |
Ngā Whai Pānga |
Te Ira Tangata |
|
Te Reo Māori |
|
Āhuatanga Ako |
|
Te Whānau |
|
Te Ārahitanga |
|
Te Whakarāpopototanga Whānui
I kitea e Te Tari Arotake Mātauranga:
-
e whakatinana ana ngā Raukura i te angitu
-
ko te mātauranga rumaki reo Māori, he mātauranga huarewa
-
ka uru atu, ka whakaaweawe, ka ārahi, ka whai wāhi mātātoa atu te whānau ki te angitu o te mātauranga
-
ka kitea ki ngā kaiārahi tūtoro paetawhiti nei te ngākau nui me te pūkeke kia whakaahuatia
-
he kaihuawaere ngā kaiako e arotahi atu ana ki te whakarato i ngā whakaakoranga me ngā akoranga o te kounga kairangi
-
ka noho mātua rā ko te oranga ā-whatumanawa, ā-tinana, ā-wairua, ā-hinengaro hoki.
Tērā ka whakahaeretia e Te Tari Arotake Mātauranga te arotake whai muri o Te Wharekura o Te Waiū o Ngāti Porou, hei aromātai o Te Manakotanga.
Wai
Te awa e rere atu ana i te mātāpuna ki te moana.
Wai-hōpua |
Wai-kāuru |
Wai-kōmiro |
Wai-pūau nui |
Te Whakatau a te Poari ki ngā Wāhanga Tautukunga
I mua atu i te whakahaerenga o te arotake i whakatutukihia e te poari me te tumuaki he Tauāki Kupu Tūturu a Te Poumarumaru mā Te Tari Arotake Mātauranga, me tētahi Rārangi Arowhai Tātari Whaiaro. I roto i ēnei tuhinga i oati rātou i whāia e rātou ngā huarahi whai take hei whakatutuki i ā rātou herenga ā-ture e pā ana ki:
- ngā whakahaere a te poari;
- te marautanga;
- ngā whakahaere mō te hauora, te haumaru, me te oranga tinana;
- ngā whakahaere o ngā kaimahi;
- ngā whakahaere o te pūtea;
- ngā whakahaere o ngā rawa me ngā taonga.
Gloria Takuira
Toka ā-nuku Whakakapi
Te Uepū ā-Motu
17 Kohitātea, 2020
Te Aho Matua Education Review Report:
Kura Te Aho Matua |
Te Wharekura o Te Waiū o Ngāti Porou |
Ministry of Education Profile Number |
1673 |
Location |
Kei Ruatōrea |
Our purpose
The Education Review Office (ERO) and Te Rūnanga Nui o Ngā Kura Kaupapa Māori o Aotearoa (TRN) are working together to capture the journey of learners who have experienced Te Aho Matua education, Poutiria te reo Mauriora.
Background
Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou is located in Ruatōrea on the East Coast. Students are proud advocates for their iwi. Students experience high levels of education success and the kura is well placed to manage its future development.
Whānau Statement
I rongo te whānau o Te Waiū i te karanga kia kimihia tētahi huarahi rerekē, hei pupuri i te reo me ngā tikanga o te kāinga, te whakapuāwai i te mātauranga me ngā pūkenga i roto i ā mātau tamariki mokopuna kia taea ai e rātau te tū hei raukura mo ō rātau whānau, hapū, iwi hoki. Mā te werawera me te ū ki te mahi kua puta ngā hua me te wawata, ā tōna wā ka whakahoki mai ngā raukura i ā rātau taonga ki te iwi.
Raukura kōrero
We need to show the beauty, the depth and the importance of te reo Māori to those whānau who have not yet seen those things.
I am supporting this path of Kura Kaupapa Māori and Te Aho Matua. I have seen the benefits. I have seen the success. I have seen the path for a Māori child. It is a path that enables you to walk in both worlds.
I remember that time, it was difficult. The building that was set aside for us was run down. When it rained, it came inside. The walls and roof were wet. But it was nothing to us. We didn’t know anything different. We didn’t know another way, because there was no other way.
Te Aho Matua gave me a kind of sustenance.
…because of the kura and the teachings of Te Aho Matua Uncle Phil has become who he is today.
To me I’ve been trying to bridge the gap between a physician and a patient because language, cultural sensitivity, cultural competence have been big barriers and I’ve been trying to bridge that gap between a physician and a patient so that there’s better health outcomes for Māori and in particular, pakeke because that’s where the breakdown is and that’s where the wait-list queues are.
Summary of Findings
Statement | The Education Review Office identified areas of focus and key elements of influence. |
Areas of Focus |
Elements of influence |
Te Ira Tangata |
|
Te Reo Māori |
|
Āhuatanga Ako |
|
Whānau Committed to Te Aho Matua, education and te reo Māori. |
|
Leadership |
|
Overarching Conclusion
The Education Review Office found that:
-
Raukura epitomise success
-
te reo Māori education is transformational
-
whānau participate, influence, lead and actively contribute to education success
-
leaders as visionaries display commitment and drive for a transformation
-
kaiako as facilitators focus on the provision of high-quality teaching and learning
-
emotional, physical, spiritual and intellectual wellbeing are paramount.
The next ERO review of Te Wharekura o Te Waiū o Ngāti Porou will be a Te Manakotanga – Enrichment Evaluation.
Water
The river that makes it’s way from the source heading to the sea.
Wai-hōpua |
Wai-kāuru |
Wai-kōmiro |
Wai-pūaunui |
Board assurance on legal requirements
Before the evaluation, the board of trustees and principal completed the ERO Whānau Assurance Statement and Self-Audit Checklists. In these documents they attested that they had taken all reasonable steps to meet their legislative obligations related to:
- board administration
- curriculum
- management of health, safety and welfare
- personnel management
- financial management
- asset management.
Gloria Takuira
Acting Toka ā Nuku
Te Uepū-ā-Motu – Māori Review Services
17 January 2020
Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiu o Ngati Porou - 17/01/2020
Te Pūrongo Arotake Mātauranga Te Aho Matua:
Te Kura Te Aho Matua |
Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou |
Te tau a te Tāhuhu o te Mātauranga |
1673 |
Te tūwāhi |
Kei Ruatōrea |
Te Pūtake
E mahi ngātahi ana Te Tari Arotake Mātauranga me Te Rūnanga Nui o Ngā Kura Kaupapa Māori o Aotearoa ki te kapo atu mā te kaupapa nei a Poutiria te reo Mauriora, te huarahi mātauranga o ngā ākonga i poipoia ki te mātauranga o Te Aho Matua.
Te Horopaki
E tū ana Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou ki Ruatōrea ki te Tai Rāwhiti. He ngākau titikaha ō ngā ākonga ki te tū hei kanohi mō tō rātou iwi. Kei te eke angitu ngā ākonga ki ngā taumata teitei o te mātauranga, ā, he kaha te tūnga o te kura ki te whakahaere i ērā o ōna whakawhanaketanga ka whai ake.
Te Tauāki a te Whānau
I rongo te whānau o Te Waiū i te karanga kia kimihia tētahi huarahi rerekē, hei pupuri i te reo me ngā tikanga o te kāinga, te whakapuāwai i te mātauranga me ngā pūkenga i roto i ā mātau tamariki mokopuna kia taea ai e rātau te tū hei raukura mō ō rātau whānau, hapū, iwi hoki. Mā te werawera me te ū ki te mahi kua puta ngā hua me te wawata, ā tōna wā ka whakahoki mai ngā raukura i ā rātau taonga ki te iwi.
Ngā Kōrero a ngā Raukura
Me whakaatu tātou i te ātaahua, te hōhonutanga, me te whakahirahiratanga o te reo Māori ki ngā whānau kāhore anō kia kite i aua tūāhuatanga.
E tautoko ana ahau i tēnei huarahi o te kura kaupapa Māori me Te Aho Matua. Kua kite ahau i ngā painga. Kua kite ahau i ngā hua. Kua kite ahau i te huarahi mō te tamaiti Māori. He huarahi tēnei e whakawhanake ana i a koe ki te hīkoi i roto i ngā ao e rua.
Kei te mahara ahau ki taua wā, i te uaua. He taretare te whare i whakaritea ai mō mātou. Inā ka ua, ka uru mai te wai ki roto i te whare. I te mākū ngā pakitara me te tuanui. Engari kāhore he aha ki a mātou. Kāhore mātou i mōhio kē. Kāhore mātou i mōhio ki tētahi atu huarahi, nō te mea, koia rā anake te huarahi.
I whai oranga ahau i Te Aho Matua.
…nā te kura, nā ngā whakaakoranga hoki o Te Aho Matua, e pēnei ana te tū o Uncle Phil i ēnei rā.
Mōku ake, e whakamātau ana ahau ki te kapi i te wehenga ki waenga i te tākuta me te tūroro, nā te ngoikore o te ao tākuta ki te aro nui ki te reo, ki te whai whakaaro ki te ahurea o te tūroro, ki te whai māramatanga tonu ki te ahurea o te tūroro, heoi, e āta whakamātau ana ahau ki te kapi i taua whārua kia pai ake ai ngā putanga hauora o te Māori, inarā, ngā putanga hauora o ngā pakeke, i te mea koia rā te reanga e tino raru ana, ā, e tatari ana i ngā rārangi tatari.
Te Whakarāpopototanga o ngā Whakaaturanga
Te Tauāki | I tāutuhia e Te Tari Arotake Mātauranga ngā wāhanga arotahinga me ngā whai pānga matua. |
Ngā Wāhanga Arotahinga |
Ngā Whai Pānga |
Te Ira Tangata |
|
Te Reo Māori |
|
Te Ao |
|
Ngā Iwi |
|
Te Whānau |
|
Te Ārahitanga |
|
Te Whakarāpopototanga Whānui
I kitea e Te Tari Arotake Mātauranga:
- E whakatinana ana ngā Raukura i te angitu
- Ko te mātauranga rumaki reo Māori, he mātauranga huarewa
- Ka uru atu, ka whakaaweawe, ka ārahi, ka whai wāhi mātātoa atu te whānau ki te angitu o te mātauranga
- Ka kitea ki ngā kaiārahi tūtoro paetawhiti nei te ngākau nui me te pūkeke kia whakaahuatia
- He kaihuawaere ngā kaiako e arotahi atu ana ki te whakarato i ngā whakaakoranga me ngā akoranga o te kounga kairangi
- Ka noho mātua rā ko te oranga ā-whatumanawa, ā-tinana, ā-wairua, ā-hinengaro hoki.
Tērā ka whakahaeretia e Te Tari Arotake Mātauranga te arotake whai muri o Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou, hei aromātai o Te Manakotanga.
Wai
Te awa e rere atu ana i te mātāpuna ki te moana.
Wai-hōpua ‘te mātāpuna o te wai’ E whakanui ana i te pitomata. |
Wai-kāuru ‘te hōkikitanga’ Ka puta te wai i te hōpua, ā, ka tīmata tana kōpikopiko. |
Wai-kōmiro ‘ngā au tere’ Kua puta te awa, ā, ka kōmiro haere. |
Wai-pūau nui ‘te pūau nui o te awa’ Kua tae atu te awa ki te moana. Kei te toitū te awa, ko tōna au kaha e ahu mai ana i te tini o ōna hikuawa. He mana tōna, ā, e rangona ana āna taiheke i tana whāroa, i tana whānui, heoi anō rā, i tua atu rā ki te moana waiwai. |
Te Whakatau a te Poari ki ngā Wāhanga Tautukunga
I mua atu i te whakahaerenga o te arotake i whakatutukihia e te poari me te tumuaki he Tauāki Kupu Tūturu a Te Poumarumaru mā Te Tari Arotake Mātauranga, me tētahi Rārangi Arowhai Tātari Whaiaro. I roto i ēnei tuhinga i oati rātou i whāia e rātou ngā huarahi whai take hei whakatutuki i ā rātou herenga ā-ture e pā ana ki:
- ngā whakahaere a te poari
- te marautanga
- ngā whakahaere mō te hauora, te haumaru, me te oranga tinana
- ngā whakahaere o ngā kaimahi
- ngā whakahaere o te pūtea
- ngā whakahaere o ngā rawa me ngā taonga.
Gloria Takuira
Toka ā-nuku Whakakapi
Te Uepū ā-Motu
17 Kohitātea, 2020
Te Aho Matua Education Review Report:
Kura Te Aho Matua |
Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou |
Ministry of Education Profile Number |
1673 |
Location |
Kei Ruatōrea |
Our purpose
The Education Review Office (ERO) and Te Rūnanga Nui o Ngā Kura Kaupapa Māori o Aotearoa (TRN) are working together to capture the journey of learners who have experienced Te Aho Matua education, Poutiria te reo Mauriora.
Background
Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou is located in Ruatōrea on the East Coast. Students are proud advocates for their iwi. Students experience high levels of education success and the kura is well placed to manage its future development.
Whānau Statement
I rongo te whānau o Te Waiū i te karanga kia kimihia tētahi huarahi rerekē, hei pupuri i te reo me ngā tikanga o te kāinga, te whakapuāwai i te mātauranga me ngā pūkenga i roto i ā mātau tamariki mokopuna kia taea ai e rātau te tū hei raukura mo ō rātau whānau, hapū, iwi hoki. Mā te werawera me te ū ki te mahi kua puta ngā hua me te wawata, ā tōna wā ka whakahoki mai ngā raukura i ā rātau taonga ki te iwi.
Raukura kōrero
We need to show the beauty, the depth and the importance of te reo Māori to those whānau who have not yet seen those things.
I am supporting this path of Kura Kaupapa Māori and Te Aho Matua. I have seen the benefits. I have seen the success. I have seen the path for a Māori child. It is a path that enables you to walk in both worlds.
I remember that time, it was difficult. The building that was set aside for us was run down. When it rained, it came inside. The walls and roof were wet. But it was nothing to us. We didn’t know anything different. We didn’t know another way, because there was no other way.
Te Aho Matua gave me a kind of sustenance.
…because of the kura and the teachings of Te Aho Matua Uncle Phil has become who he is today.
To me I’ve been trying to bridge the gap between a physician and a patient because language, cultural sensitivity, cultural competence have been big barriers and I’ve been trying to bridge that gap between a physician and a patient so that there’s better health outcomes for Māori and in particular, pakeke because that’s where the breakdown is and that’s where the wait-list queues are.
Summary of Findings
Statement | The Education Review Office identified areas of focus and key elements of influence. |
Areas of Focus |
Elements of influence |
Te Ira Tangata |
|
Te Reo Māori |
|
Te Ao |
|
Ngā Iwi |
|
Whānau |
|
Leadership |
|
Overarching Conclusion
The Education Review Office found that:
- Raukura epitomise success
- Te reo Māori education is transformational
- Whānau participate, influence, lead and actively contribute to education success
- Leaders as visionaries display commitment and drive for a transformation
- Kaiako as facilitators focus on the provision of high-quality teaching and learning
- Emotional, physical, spiritual and intellectual wellbeing are paramount.
The next ERO review of Te Kura Kaupapa Māori o Te Waiū o Ngāti Porou will be a Te Mānakotanga – Enrichment Evaluation.
Water
The river that makes it’s way from the source heading to the sea.
Wai-hōpua |
Wai-kāuru |
Wai-kōmiro |
Wai-pūaunui |
Board assurance on legal requirements
Before the evaluation, the board of trustees and principal completed the ERO Whānau Assurance Statement and Self-Audit Checklists. In these documents they attested that they had taken all reasonable steps to meet their legislative obligations related to:
- board administration
- curriculum
- management of health, safety and welfare
- personnel management
- financial management
- asset management.
Gloria Takuira
Acting Toka ā Nuku
Te Uepū-ā-Motu – Māori Review Services
17 January 2020